ABD Ulusal Havacılık ve Uzay Dairesi'nin (NASA) 'Dünya'yı kurtarma provası' olarak uzaya fırlatılan DART uzay aracının, Dimorphos isimli asteroide çarptığı an, Antalya Saklıkent'te 2 bin 500 metre yükseklikteki Bakırlıtepe'de TÜBİTAK Ulusal Gözlemevi (TUG) bünyesindeki Ay ve Ufuk Gözlem Ünitesi (AYGÖZ) ile izlendi.
TUG Müdür Vekili Dr. Tuncay Özışık, çarpma anına ilişkin görüntülerin ardından DART ekibinin TUG'un 10 gün daha gözlemlerine devam etmesini istediğini belirtti.
NASA'nın uzaya fırlattığı DART uzay aracının, Dimorphos isimli asteroide tam zamanında çarptığı o anlar, Antalya Bakırlıtepe'de TUG bünyesinde yer alan AYGÖZ ile izlenip, görüntülendi. TUG'un tarihi olayla ilgili görüntüleri ve NASA'nın 23 Kasım 2021'de uzaya fırlattığı uzay aracıyla ilgili bilgiler veren TUG Müdür Vekili Dr. Tuncay Özışık, "Hedefi bilim tarihinde ilk defa 'Bir asteroide çarpıp, onun yörüngesini acaba değiştirebilir miyiz' şeklinde, kısa adı DART olan bir misyonu, görevi vardı. Bu uzay aracı dün o hedeflenen Didymos isimli asteroide çarptı. Türkiye saatiyle 02.14'te. Tabi bu görevi daha önceden bildiğimiz için, 'acaba bu çarpışmayı gözleyebilir miyiz' diye, ufuk civarında gözlem yapabilen ve geniş alan görüntülemeye sahip 12 santim açıklıklı teleskopumuzu 02.00'den itibaren bu bölgeye ayarladık" diye konuştu.
'Çarpan Uzay Aracı Buzdolabı Büyüklüğünde'
Çarpışma anında da ufka çok yakın olduğundan diğer teleskoplar ve gözlemevlerinden gözlenme şansının neredeyse hiç olmadığını dile getiren Dr. Tuncay Özışık, saat 02.00'den itibaren saniyede bir görüntüler almaya başladıklarını söyledi. Dr. Özışık, "02.14, 02.18 arasında aldığımız görüntüleri incelediğimizde, bu çarpma anını net olarak ortaya çıkardık. Yaklaşık 70 görüntüyü video haline getirdik. Dimorphos 170 metre çapında, çarpan uzay aracı da yaklaşık bir buzdolabı veya küçük otomobil büyüklüğünde. Bu tabi bilim tarihinde korkunç bir başarı. Teknoloji, gök mekaniği, küresel astronomi ve uzay çalışmalarının geldiği noktayı gösteriyor bize ki, saatte yaklaşık 22 bin kilometre hızla 11 milyon kilometre uzaklıkta küçük 170 metrelik bir cisme, başka bir cismi çarptırıyorsunuz. Bu tabi büyük bir başarı" dedi.
Çarpma Anında Toz Parçaları Oluşuyor
DART'ın, çarpma anına ilişkin 35 görüntünün hızlı bir animasyona dönüştürüldüğü videosunu TÜBİTAK ve TUG'a ait web sitelerinde paylaştıklarını belirten Dr. Özışık, "Çarpma anında normal parlaklığının bir anda arttığı ve çarpma sonrası kaya ve toz parçalarının oluşumu, küçük bir bulut şekilde çok net görülüyor. Merak edenler videoyu izleyebilir. Tabi bu misyonun asıl amacı şu, dünyaya çarpma potansiyeli olan gök taşları var. Bunlar kendi yörüngelerinde dolanıyor. Bunların birbirleriyle veya gezegenlerle etkileşim sonucu yörüngelerinden çıkıp da Dünya, Ay veya başka gezegenlere çarpma ihtimali olabilir. Biz tabi dünyada yaşadığımız için kendimize çarpabilecek aday nesneleri bu şekilde sürekli gözlemliyoruz. Çarpma potansiyeli olan bir asteroid keşfedilirse bunu nasıl önleyebiliriz?" diye konuştu.
Armageddon Filmindeki Gibi
Gerçekleşen olayı 1998 yapımı, dünyaya büyük hızla kuvvetli biçimde yaklaşan dev meteorun parçalanıp, dünyanın kurtarılışını konu edinen Armageddon filmine benzeten Dr. Özışık, "Armageddon filmini herkes biliyor. Bu da benzer şekilde aslında bir deney, testti. Acaba biz küçük bir asteroide yörüngesini değiştirebilir miyiz? Bu da şu anda başarıyla gerçekleşti" dedi.
'Dart Ekibi 10 Gün Daha Gözlemin Devamını İstedi'
Çarpma anına ilişkin görüntüler üzerine çok önemli bir gelişme yaşandığını açıklayan Dr. Özışık, "Bu yörüngenin gerçekten değişip değişmediğiyle ilgili bundan sonraki gözlemler önemli. DART ekibi TUG'un bu gözlemi yaptığını haber aldı. Bizden 10 gün daha bu gözlemlere devam etmemizi istediler. Biz de gözlem şartları ve cismin konumu uygun olduğu takdirde bu gözlemi 8-10 gün daha devam ettirip, yörünge hesaplarından bu cismin yörüngesi değişti mi, ne kadar değişti, NASA'nın DART ekibine bildireceğiz" diye konuştu.
Yerküreden 11 Milyon Kilometre Uzakta
TÜBİTAK'tan yapılan açıklamada ise NASA'nın geçen yıl uzaya gönderdiği aracın, asteroitle planlandığı gibi çarpıştırıldığı belirtildi. NASA'nın gelecekte Dünya'ya tehdit oluşturabilecek bir asteroidin yörüngesini değiştirmek ve kuyruklu yıldız tehlikelerine karşı gezegen savunma sistemlerini test etmek amacıyla gerçekleştirdiği görevin, yerküreden yaklaşık 11 milyon kilometre uzakta gerçekleştirildiği ifade edildi.
'DART Misyonu' adı verilen bu görevin gezegenin savunma stratejisi için önemli bir adım olduğunun düşünüldüğü belirtilen açıklamada, şu bilgilere yer verildi:
"Bu görev için, Dünya'ya yakın cisimler sınıfında yer alan 780 metre çaplı Didymos asteroidi ve 170 metre çapındaki uydusu Dimorphos seçilmişti. 23 Kasım 2021'de fırlatılan uzay aracı DART (Double Asteroid Redirection Test - Çifte Asteroid Yön Değiştirme Testi) 10 aylık uzay yolculuğunun ardından, Dimorphos isimli gök cismine saatte yaklaşık 22 bin kilometre hızla planlı bir şekilde çarptı. Dünya için herhangi bir tehdit oluşturmayan bu gök taşı, çarpışma sonrası gözlem için takip edilecek. Çarpışma, Dünya'ya çarpma ihtimali olan gök taşlarına karşı bir savunma provası niteliği taşıyor."
20 Saniye Poz Süresiyle Ardışık Görüntüler Alındı
Antalya'da birçok uluslararası uzay gözlem faaliyetinin yürütüldüğü Saklıkent'te 2 bin 500 metre yükseklikteki Bakırlıtepe'de bulunan TUG'dan da DART uzay aracının Dimorphos asteroidine çarpış anlarının izlendiği açıklandı. TUG bünyesinde yer alan 12 santimetre açıklıklı, ufuk bölgesinde gözlem yapabilen ve geniş alan görüntüleme özelliğine sahip teleskopla 20 saniye poz süresiyle ardışık görüntüler alındığı kaydedildi. Video haline dönüştürüldüğü de belirtilen görüntülere ilişkin şu açıklamada bulunuldu:
"Görüntülerde Didymos asteroidinin ilerleyişi ve DART aracının Dimorphos uydusuna çarpma anında cismin parlaklaşması ve yüzeyinden çıkan kaya ve toz oluşumlar çarpıcı bir şekilde görüldü. DART aracı üzerindeki yüksek çözünürlüklü görüntüleyici DRACO (Didymos Reconnaissance and Asteroid Camera for Optical), DART'ın hedefindeki ikili sisteme ulaşmasına yardımcı oldu ve çarptığı ana kadar dünyaya saniyede bir fotoğraf yolladı. Bu sayede Dimorphos'un uydusunun boyut ve şekil analizleri ayrıntılı biçimde yapılabilecek. DART aracılığıyla taşınan ve birkaç gün önce uzaya bırakılan 14 kilogram ağırlığında, İtalya yapımı LICIACube adlı nano uydu, DART'ın etkisinin ve çarpma sonucu ortaya çıkan toz bulutunun görüntülerini ve Dimorphos'ta oluşturduğu krateri fotoğraflayıp ilerleyen günlerde paylaşacak. DART'ın etkisiyle, Dimorphos'un yörünge değişimini doğrulamak için yer tabanlı teleskoplar Didymos asterodini gözlemleyecek."
Mehmet ÇINAR (DHA)
